Rrugėt e Jezu Krishtit

 

 Rrugėt e Jezu Krishtit:
kontributet e tij pėr vetėdijen njerėzore dhe pėr ndryshimet e njerėzimit dhe Tokės:

  njė faqe informative e pavarur, me pikėpamje tė reja nga shumė sfera tė pėrvojės dhe tė hulumtimit; me udhėzime praktike pėr zhvillimin personal. 

shqip. 

Ky ėshtė njė version i shkurtėr nė shqip:

Jezu dhe feja islame

Feja si „rilidhje" e njeriut me Zotin – nėpėr rrugėt me Jezun

Bazat e vlerave etike - nėpėr rrugėt me Jezun

Aspekte krishtere pėr ekonominė dhe pėr ēėshtjet sociale

Tekste mė tė gjera rreth hapave nė ungjij dhe rreth zbulesės, e tema* tė tjera ofrojmė nė shumė gjuhė , p. sh. nė faqen nė anglisht. Kjo aktualizohet rregullisht.

 

Kjo ėshtė faqja  http://www.ways-of-christ.com/sq

 

*) Teksti mė i gjerė nė disa gjuhė tė tjera pėrmban: Teksti kryesor pjesa 1: Hyrje nė kuptimin dhe pėrdorimin e kėtij teksti, me udhėzime metodike rreth meditimit mes tjerash; „Nė fillim ishte fjala" „dhe fjala u bė mish..."; Jezu nga Nazareti: lindja e tij; me faqe ekstra rreth rilindjes nė kuptimin e krishterė; A gjendet diēka e rėndėsishme nė vitet e rinisė sė Jezu?; Njė vėrejtje periferike rreth diskutimit pėr „dy ēuna Jezu"; Rreth pagėzimit nė lumin Jordan nga Gjoni pagėzuesi; me faqe ekstra: shėnime rreth pagėzimit tė tanishėm; Qetėsia nė shkretėtirė; Tundimet; Dasma nė Kana; (Pikėpamje tė krishtera rreth seksualitetit, simpatisė, ndjenjės dhe dashurisė); „Zelli i shenjtė" (dhe pikėpamje rreth emocioneve); Rreth Predikut nė mal (me pikėpamje rreth arsyes); Shndritja e Krishtit nė malin Tabor; Ēėshtja e „veprave tė mrekullueshme"; Ringjallja e Llazarit; „Delet"; Krishti dhe larja e kėmbėve; dhe krezmimi nė Betani (pikėpamje tė rėndėsishme tė spiritualitetit tė krishterė); Darka e mbrame, robėrimi dhe fshikullimi; Kurora me gjemba dhe fjalimet pėrshėndetėse; Kryqėzimi dhe varrosja, me udhėzime nga mistika e krishterė; Ēėshtja e varrit tė zbrazėt, tė „rrugės sė ferrit", tė „rrugės sė parajsės"; Ringjallja; Ngjitja nė qiell, Ngritja; Ngjarja e rrėshajės; Njė portret i Jezusit. Teksti kryesor pjesa 2: Zbulesa e Gjonit; Rreth sjelljes ndaj profetizimeve; Rreth pėrmbajtjeve tė apokalipsės sė Gjonit: Shtatė kishat – me faqe ekstra rreth kishave tė sotme gjegjėsisht drejtimeve teologjike dhe rreth okumenės; Shtatė vulat; Shtatė trombonat; „Shtatė bubullimat" dhe dy profetėt; Gruaja dhe dragoi; Kafsha shtatėkokėshe nga deti; Kafsha dy-brirėshe nga toka; „Shtatė mundimet e fundit" dhe fundi i „Babilonisė", dhe ardhja e dytė e Jezuit; „Perandoria e paqes 1000vjeēare" (e vėrtetė); „Qielli i Ri, Toka e Re dhe "Jerusalemi i Ri"; Kapitulli pėrfundimtar: E krishtera; Tabela: Njė qėndrim i krishterė - "Nė botė, por jo nga bota", njė "Botė e Tretė"; Udhėzime pėr cilėsinė e paraqitjes, njė version i shtypur, dhe tė drejtat; 3: tema tė tjera: Njė lutje pėr paqen, jetėn dhe tokėn; Vlerat themelore etike; Njė korrigjimi i shkurtėr mbi teoritė moderne pėr zbulimin e tė vėrtetės rreth Jezuit; Jezusi dhe tė ushqyerit njerėzor; Shkencat natyrore dhe besimi nė zot; Jezusi dhe shėrimi – edhe nė ditėt e sotme; Bekimi; Pikėpamjet e krishtera mbi ēėshtjet ekonomike dhe sociale; Pikėpamjet e krishtera mbi shoqėrinė dhe politikėn; Filozofia dhe Krishterimi - njė koment pėr njė fjalim tė bėrė nga Habermasi "Besimi dhe Dituria"; Ekologjia dhe krijimi i jetės sė pa-lindur; Kėto faqe dhe drejtimet e teologjisė sė krishterimit; meditimi i krishterė; Inspirimi dhe kishat; Ēėshtja e jetės pas vdekjes dhe domethėnia e saj pėr jetėn e kėsaj bote; Krishterimi dhe marrėdhėniet e saja pėr tė mėsuar mbi "fatin" dhe "reinkarnimin"; ... 4. Dhiata e vjetėr dhe kontributet pėr dialog me fetė tjera: Dhiata e vjetėr, religjioni herrej dhe Jezusi; Jezusi dhe religjioni islam; Budizmi; Zoroastrianizmi (Parsizmi); Hinduizmi; Taoizmi dhe Konfucianizmi; Shintoizmi dhe religjionet indigjene; Religjioni si njė "ri-lidhje" nė mes tė njeriut dhe zotit.

copyright, e-mail


bibėl

 

Informata rreth :  Jezu Krishti dhe feja islame

Dialogu ndėrfetar

Ky ėshtė njė kontribut pėr kuptim mė tė mirė ndėrmjet religjioneve dhe pėr njė "dialog ndėrfetar" paqėsor, siē po ndodh veē disa vjet. Kėto shėnime nuk ngritin pretendimin qė ta karakterizojnė fenė islame nė pėrgjithėsi; veēmas meqė ekzistojnė shkolla tė ndryshme tė fesė islame.

Kurani*) dhe fetė e tjera tė shkruara.

Islam do tė thotė "nėnshtrim nėn vullnetin e Zotit".
Libri i Shenjtė i fesė islame, Kurani, kuptohet si inspirim qė iu komunikua profetit Muhamed pėrmes Zotit pėrkatėsisht engjėllit Xhibril, i cili mund tė identifikohet edhe me kryeengjėllin Gabriel tė njohur edhe nga feja e krishterė. E sigurt ėshtė qė Kuranit do t’i binte rėndėsi qėndrore. Pėrveē kėsaj pėr interpretim njė rol luajnė edhe traditat e tjera (suna; d.m.th. zakone) tė trashėguara nga koha e profetit (Hadithi). Edhe njė profet nė sjelljet e tij personale ėshtė njeri, nuk ėshtė Zot. Duhet tė merret parasysh, se njėjtė sikurse tek tė krishterėt, kemi edhe myslimanė qė nuk e njohin saktėsisht Librin e tyre tė Shenjtė.

Tė krishterėt pėrkatėsisht hebrenjtė nė Kuran pėrmenden pjesėrisht edhe drejtpėrdrejt si "ju ithtarėt e shkrimit" (ithtarė tė librit, p.sh. surja 4:171*) dhe si "ju fėmijė tė Izraelit). Kėshtu ata mund tė merren edhe me Kuranin*) e shenjtė, edhe kur kėtė kryesisht nuk e bėjnė. Shkenca fetare merret megjithatė me Librat e Shenjtė tė tė gjitha feve dhe hulumton mes tjerash edhe zhvillimin historik tė interpretimit tė tyre. Por, Librat e Shenjtė do tė duhej tė studiohen me respekt. Njėra pjesė e komentuesve myslimanė tė Kuranit shkruante, se ekziston njė formė origjinale e Kuranit, e ruajtur mirė tek Zoti, nė tė cilėn qasje mund tė kenė vetėm engjėjt e pastėr dhe tė dėrguarit e pastėr njerėzorė; njė pjesė tjetėr e tyre interpretonte, se lexuesi i Kurani qė ekziston nė Tokė do tė duhej tė jetė nė gjendje tė pastėr.

Profeti vlen si i dėrguar pėr njė "kohė" (ose "ndėrkohė") kur tė dėrguarit kanė munguar (surja 5,19*). Kurani i dallon besimtarėt nė kuptimin e e mėsimeve tė profetit Muhamed nė "ithtarė tė librit" (njerėz tė shkrimit) dhe "mosbesimtarė". Me "ithtarė tė librit" nėnkuptohen veēanėrisht hebrenjtė dhe tė krishterėt, tė cilėt krahas myslimanėve mbėshteten mbi tė njėjtėn traditė, nganjėherė edhe zjarrputistėt (surja 22,17). Ngaqė Kurani njeh edhe njė zinxhir tė "profetėve", tė cilėt tė gjithė kanė dhėnė mėsime tė pėrputhshme pėr njė Zot, pėr Gjyqin e matanshėm dhe lutjen pėr popujt e tyre pėrkatėsisht pėr kohėn e tyre (p.sh. suret 6, 83-92; surja 7, surja 4,136*). Pėrderisa njerėzit e kėtyre feve besojnė nė bazat e pėrbashkėta, ata nė vetė Kuran nuk llogariten si mosbesimtarė (surja 5,48* etj.). Nė shekujt e parė tė fesė islame nuk ėshtė ushtruar detyrim ndaj tė krishterėve dhe hebrenjve qė tė kalojnė nė fenė islame (sipas mėsimit nė Kuran, "nė fe nuk ka detyrim", shiko suren 2, 256*). 
Abrahami vlen si njėri prej "hanifėve", qė si individė drejtpėrsėdrejti kanė gjetur fenė e vėrtetė nė njė Zot tė vetėm.
Allah – nė arabishten e vjetėr paraislamike al-ilah – si fjalė semitike ka sigurisht tė njėjtėn origjinė si "Elohim", njė emėr i Zotot nga libri hebraik i Moisiut.

Si "mosbesimtarė" – fjalė pėr fjalė pėrafėrisht: "mbėshtjellės"- nė kuptimin e rreptė nė kohėn e profetit Muhamed vlenin politeistėt pėrkatėsisht idhujtarėt, kundėr tė cilėve ai luftonte nė Arabi, dhe prej tė cilėve ka paralajmėruar qysh edhe Bibla e hebrenjve dhe e tė krishterėve. Nė kumtimin e gjerė sot nė fenė islame si mosbesimtarė vlejnė ata qė nuk besojnė nė Zotin e vetėm dhe nė gjykim. Ndonjėherė ky term pėrdoret gabimisht nė mėnyrė paushale pėr tė gjithė jomyslimanėt; ndonjėherė madje edhe pėr myslimanė tė drejtimit tjetėr.

Jezu Krishti nė Kuran.

Duhet tė udhėzohet se Kurani e njeh Jezusin nė disa vende si profet; si tė dėrguar tė Zotit, e edhe si "fjalė" e Zotit me njė domethėnie tė pasqaruar mė saktė dhe si njė frymė e Zotit (surja 4,171), "tė krijuar si Adami" (suret 2, 3, 5, ...). Nė njė fe islame tė kuptuar mirė ai vlen me ēdo kusht mė shumė se sa tek ata teologė tė krishterė modernė, tė cilėt e lanė vetėm reformatorin social Jezusin. Vetėm mėsimi pėr birėsimin e Jezusit nga Zoti, nga tė krishterėt e kohės sė Muhamedit qysh atėherė e kuptuar shumė tokėsore, nė kuadėr tė diturisė sė mėvonshme tė trinisė nuk ėshtė pranuar nė Kuran. Tė krishterė, tė cilėt atė me tė cilėn mendohej kanė mundur ta sqarojnė nė mėnyrė aq autentike, qė edhe njerėzit me pikėnisje tė tjera ta kuptonin, gati se nuk kishte mė. (p.sh. surja 6, 101*). Nė Romakėt 1.4 thuhet, se Jezusi nė fuqinė e tij tė frymės sė shenjtėrisė u "vendos si bir", do tė thotė nuk u lind. 
Me bindjen myslimane se Zoti i ėshtė i palindur dhe Jezusin nuk e lindi, por e krijoi, me kėtė mund tė pajtohen deri kėtu nė tė vėrtetė tė krishterėt. Mė tej ėshtė termi (greqisht) "logos", i cili nė Bibėl pėrdoret pikėrisht pėr prejardhjen gjegjėsisht dėrgimin hyjnor tė Jezu Krishtit, nė ungjijtė ėshtė pėrkthyer edhe si "fjala" (shiko lart), e cila nė Kuran pėrdoret pėr Jezusin. A janė tė fshehura fshehtėsi nė inspirimet e Kuranit sikurse nė Bibėl, tė cilat nuk janė zbuluar krejtėsisht as nga myslimanėt e as nga tė krishterėt, ashtu qė grinden kot pėr terme? Edhe ku tė krishterėt kėto mėsime i prezantojnė ashtu qė mund tė kuptohen si "mėsime tė shumė perėndive", kjo nuk i pėrgjigjet natyrės se si mėsonte vetė Jezusi: "Lutuni nė emrin tim (d.m.th. tė lidhur ngushtė me Jezusin) te Ati (Zoti)" – Bibla, ungjilli sipas Gjonit 15:16. Gjithēka nė jetėn e Jezusit sillet rreth njė Zoti, me tė cilin ėshtė i lidhur ngushtė dhe te i cili pikėrisht ai mund t’i dėrgojė njerėzit.

Termi "Logos" (greqisht, nė ungjillin e Gjonit 1 "fjala e Zotit", njė emėrtim qė aty ėshtė i lidhur me Krishtin), nė Kuranin e pėrkthyer nga Paret-i (gjermanisht) pėrmendet pavarėsisht nga Jezusi, por nė botimet e tjera tė Kuranit nėnkuptohet si "ēėshtje" e Zotit pėrkatėsisht si "urdhėr" i Zotit (surja 13,2 dhe 13,11*).

Kurani e shikon Jezusin "si Adamin", tė cilin Zoti e krijoi nga dheu (surja 3,59*) dhe flet pėr njė "tė dėrguar tė Zotit" nga Fryma e Zotit, e cila ndėrmjetėsoi lindjen virgjėrore tė Jezusit nga Miriami (Maria) (surja 19,17-22*). Nė versionin e krishterė engjėlli i Atit e paralajmėron lindjen e Jezusit nga Fryma e Shenjtė. Po ashtu nė Kuran thuhet se Jezusi u forcua me Shpirtin e Shenjtė / Frymėn e Shenjtėsisė (surja 5,110*).

Sipas Kuranit Jezusi i ri ka paralajmėruar ringritjen e tij (surja 19,33*), me tė cilėn mund tė jetė menduar edhe rikthimi i tij nė "ditėn e gjyqit" (gjykimi), njė ringjallje e besimtarėve qė pėrmendet shpesh nė Kuran (shiko poshtė, surja 4,159*). Kurani flet pėr atė se Jezusi pėr sė gjalli ėshtė ngritur nė qiell (surja 4,157 -159*, surja 3,55*).
Myslimanėt dhe tė krishterėt nuk janė tė njė mendimi, se a u kryqėzua Jezusi para shkuarjes sė tij nė qiell, vdiq dhe pėrmes Zotit e mundi vdekjen, siē thonė tė krishterėt, apo pa kryqėzim i gjallė u ngritė nė qiell, siē e besojnė myslimanėt. Por i pėrbashkėt ėshtė besimi, se nė kohėn kur u ngritė nė qiell kurrsesi nuk ishte "i vdekur", por p.sh. i kėshillonte njerėzit. 
Qysh nė suret 3,55* pėrkatėsisht 5,48* thuhet, se "...unė do ta shpėtoj" dhe "...tė gjithė do tė ktheheni tek unė, dhe unė (Zoti) do tė gjykoj mes jush pėr atė qė kundėrshtoheshit (nė jetėn tokėsore)". Zgjidhjen e disa fshehtėsive tė mbetura, tė krishterėt dhe myslimanėt mund ta presin nė qetėsi, nė vend qė tė grinden.

Nė mėnyrė tė njėjtė Kurani pėrmban ringjalljen e besimtarėve nė kohėn e gjyqit (surja 36, 77-83; surja 69, 13-37; suret 75 dhe 99* etj.). Jezusi do tė vjen pastaj pėrsėri dhe tė jetė dėshmitarė pėr njerėzit besimtarė tė shkrimit (surja 4,159; krahaso suren 16,89*). Ata, edhe jomyslimanėt, qė besojnė nė Zot dhe nė Ditėn e Gjyqit, dhe bėjnė ēka ėshtė e drejtė, sipas Kuranit nuk kanė nevojė tė frikėsohen nga gjyqi (suret 2,62; suret 4,123-124; surja 7,170*). Gjyqi nė Kuran sikurse edhe nė Bibėl ėshtė qartė njė ēėshtje e Zotit dhe jo njė ēėshtje e njerėzve, qofshin ata tė krishterė, myslimanė apo hebrenj.
(Krahasimet e tilla mes feve kėtu nuk shėrbejnė pėr tė vėnė nė dyshim pavarėsinė e Kuranit.)

Rreth bazave etnike tė fesė islame dhe tė krishterimit

Edhe bazat etike tė 3 "religjioneve abrahamitike" janė tė lidhura ngushtė. Urdhėresat paraqiten edhe nė fenė islame, edhe pse jo tė renditura nė listė, mes tjerash nė suren 17,22-39; suren 5,38-40; suren 2,188; suren 4,135; suren 2,195; dhe suren 17,70* (dinjiteti i njeriut). Kurani p.sh. ndalon rreptė dhe pa pėrjashtim vrasjen e tė pafajshmėve (surja 5,27-32*). Termi "Gihad" (xhihad), do tė thotė vetėm: "luftė"; domethėnia "Luftė e Shenjtė" nuk rrjedh nė kėtė kuptim nga Kurani, por nga maksimat e profetit Muhamed dhe tė shkollave islamike tė drejtėsisė ***): Puna frymore-morale nė brendinė pranė pasioneve vetjake e tė largėta me Zotin, vlen si "Xhihadi i Madh", tė cilės i kushtohet domethėnie mė e madhe se sa tė gjitha debatimeve tė jashtme. (krahaso p.sh. prpsinė e Jezusit, "sė pari tė nxirret thumbi nga syri yt..." – Shumė konflikte tė jashtme do tė humbnin kėshtu bazėn e tyre.) "Xhihadi i fjalės" ėshtė pėrfaqėsimi paqėsor i besimit. "Xhihadi me dorė" ėshtė shembulli veprues, mėsimdhėnės i besimit. "Xhihadi i shpatės" quhet edhe "xhihadi i vogėl"; ai u lejohet vetėm pėr mbrojtje besimtarėve tė sulmuar dhe "pa shkelje" (krahaso Kurani, surja 2,190*). "Intensiteti" i sjelljes ndaj atyre qė besojnė ndryshe ėshtė i pėrcaktuar edhe nė Kuran (surja 48,29*, surja 47,4*).
Tė gjera janė rregullat tradicionale pėr sjellje ndėrmjet gjinive, duke pėrfshirė edhe ndalimin e martesės me pjesėtarėt e feve tė tjera, e kėshtu me radhė.

Nė praktikėn islamike bėjnė pjesė: "Dėshmia, se zot tjetėr pėrveē Zotit (Allahut) nuk ka dhe Muhamedi ėshtė i dėrguari i Zotit"; 
qė tė kryhen lutjet e parashikuara ditore (surja 2,177*); 
qė tė pėrmbahet agjėrimi vjetor nė muajin ramazan (surja 2,185*);
qė tė zbatohet mundėsisht njė herė nė jetė haxhillėku (surja 2,196*);
dhe tė paguhet zakati (taksa pėr qėllime sociale) (surja 2,177*)"

Nė fenė e sotme islame nuk ekziston ndonjė pikė qendrore, e cila vendos pėr ēėshtje fetare-etike. Megjithatė pozitat qė mbahen nga njė shumicė e dukshme e dijetarėve tė falshėm juridikė, do tė gjenin sipas tė gjitha mundėsive njė pranim tė gjerė.

*) Ėshtė pėrdorur mes tjerash "Kurani, pėrkthim nga Rudi Paret", Kohlhammer-Verlag (gjermanisht), i cili pėrkthim i kėnaq pretendimet shkencore, dhe dallon dukshėm mes pėrkthimit dhe shėnimeve fjalė-pėr-fjalė pėr kuptimin mė tė mirė gjuhėsor. Kėtu pėrdoret numėrimi egjiptian i verseve qė pėrdoret mė sė shumti nė hapėsirėn islamike. Pėrkthime tė tjera mund tė pėrdorin njėrėn prej dy numėrimeve tė tjera tė verseve; atėherė pikėn e pėrmendur e gjeni pak para ose pas numrit tė pėrmendur tė versit nė tė njėjtėn sure. Pėrkthyeshmėria e rėndė e Kuranit nuk vlen aq shumė pėr pika tė tilla tė qarta, sikurse ato tė dhėnat. Domethėnia e pikave tė Kuranit ėshtė krahasuar edhe me "Kurani, i pėrkthyer dhe i komentuar nga Adel Theodor Khoury, 2007 (gjermanisht)" pėrkthimi i tė cilit ka gjetur njohje edhe tek dijetarėt myslimanė, (p.sh. Dr. Inamullah Khan, Sekretar i atėhershėm i Pėrgjithshėm i Kongresit Botėror Islamik.), dhe komenti i tij merr parasysh interpretimin tradicional tė shkollave islamike tė drejtėsisė.

***) Edhe "kryqėzatat e krishtera" historike nuk ishin tė arsyetuara nė Bibėl, por ishin vepra njerėzore, dhe kanė p.sh. sot njė famė tė keqe tek shumė tė krishterė evropianė.

 

Rrugėt e Jezu Krishtit

Feja1) si "lidhje kthyese" e njeriut me Zotin – rrugėve me Jezu Krishtin
1) Fjala religjion rrjedh nga latinishtja religio = rilidhje; me Zotin, i cili nga brendia merr formė edhe tek ne. Duke e krahasuar larg me njė hologram, diēka e ngjajshme ndodh edhe nė tė madhe.

 Njohuri e problemeve mė tė thella nė jetėn njerėzore

Sikurse pėr njė shėrim pėrmes lutjes, edhe pėr shndėrrimet e mėtejme nė njeriun do tė ishte sė pari pyetja e Jezu „A dėshiron tė shėrohesh?" (Gjoni. 5,6). Gjegjėsisht, a e din se cilat mospėrsosshmėri ende i ke, tė cilat duhet tė shndėrrohen, nėse nė rrugėn kah Zoti dėshiron tė ecėsh pėrpara?’ Njė „fije e kuqe" mund tė gjindet prapa ndodhive qė duken krejt tė thjeshta, qė rrallėherė shikohen si religjioze. Nė rritjen e njė fėmije nėpėr rini deri tek mosha madhore fitohen aftėsi tė reja; gjatė sė cilave megjithatė shpeshė fshihen aftėsitė fillestare tė tė pėrjetuarit. Mė vonė njeriu me ndihmėn e kujtesės dhe lutjes kėrkon t’a fitojė sėrish kėtė mėnyrė tė mbuluar natyrore tė tė pėrjetuarit. Aftėsitė e rritura gjatė kėsaj megjithėkėtė mbahen, pėrderisa forcimet e qenies prapė zbuten ose zbėrthehen. Ndarja e njeriut, nė intelekt dhe nė jetėn epshore tė pavarėsuar, ndarje kjo e krijuar nė jetė pėrmes „thyerjeve" shpirtėroro-mendore ose tė jashtme, dhe aty ndėrmjet njė mes vetėm edhe pak i integruar nė „zemėr", mundet kėshtu nė rrugė tė ndryshme prapė tė bashkohet mė fortė. Mundet tė tregohet se „fruti nga pema e njohjes" nė mitin e parajsės bazohet nė kėtė ndarje; dhe thėnia „Nė qoftė se nuk ktheheni dhe nuk bėheni si fėmijėt e vegjėl, ju nuk do tė hyni fare nė mbretėrinė e qiejve" mbėshtetet nė njohjen mė tė thellė tė mundėsisė sė kthimit - Jezusi nė Mateu 18,1-3; Marku 10,15; Luka 18, 17. Kėtu nuk bėhet fjalė vetėm pėr paanshmėrinė fėmijėrore, por pėr bazat fillestare tė zhvillimit, tė cilat madje janė „arketipike" 2) , d.m.th. mostra themelore tė parashkruara, njė pjesė e humbur e njė „udhėzuesi pėr pėrdorim" tė njeriut. Kjo rrugė mund tė shpie shumė mė tej se sa vetėdija e arsyes qė sot ėshtė e kufizuar.

2) „Arketipik" ėshtė njė shprehje nga psikoanaliza e C. D. Jung etj.; mostra themelore tė ekzistencės njerėzore tė pėrjetueshme si figura tė ndryshme. Sidoqoftė "pikėpamjet arkaike" bartin gjithashtu edhe pėrmbajtje mashtruese. "Zoti" i paraqitur si njė burrė i vjetėr, dhe hollėsitė mbi "Parajsėn" dhe "Ferrin" janė tė tillat "pikėpamjet arkaike" tė "pa vetėdijes kolektive". Se ēfarė ishte kjo saktėsisht, Jung nuk e dinte. Sė paku njė thelb i kėtij niveli tė vetėdijes me pikėpamjet dhe paramendimet e veta tė ngulitura nė koka njerėzish, sė fundi ėshtė pak a shumė i pranishėm tek tė gjithė njerėzit. Dhe me kėtė kjo buron si njė lloj i kujtesės arkaike nga njė kohė e mėparshme e njerėzimit – bile nga kohėrat e panjohura si ato tė "vetėdijes mitike" (…). Ky nivel i vetėdijes pėrmban gjithashtu edhe kontradikta vetėm tė dukshme, siē i pėrjetojnė njerėzit nė jetėn e tyre (...). Gjatė vrojtimit mė tė afėrt, dukja e zotit e kėtij niveli duket mė tepėr si njė karikaturė problematike e zotit. (...). Pėrrallat kanė tentuar tė e trajtojnė kėtė botė tė simboleve, gjė qė pėr fėmijė mund tė ketė gjithsesi njė kuptim. Mirėpo tė rriturit mund tė tentojnė tė dalin jashtė kėtyre simboleve – tė cilat kanė marrė shumė pamje njerėzore-. Gjėja artistike me kėtė rast ėshtė tė kėrkohet zoti direkt, nė vend qė ai me njėherė tė lihet anash.

Kjo nuk do tė thotė, se njeriu mund t’ia dal me forcėn e vet. Jezu ofron njė rrugė reale, dhe fuqinė gjegjėsisht mėshirėn qė asaj t’i dal zot. Kėrkues, mistikė dhe alkimistė tė krishterė tė sė vėrtetės kanė kaluar shumė qartė rrugė tė tilla tė pėrkryerjes (krahaso p.sh. Mateu 5,48; Gjoni 10,34;...). Edhe shumė tė krishterė tė tjerė vetėdijshėm ose jovetėdijshėm kanė krijuar pėrvojė nė kėtė drejtim. Kjo ėshtė e pavarur nga ajo, se a kanė shkuar njė rruge mė tepėr tė brendshme, ose a e kanė realizuar besimin e tyre mė tepėr nė mėnyrė sociale, ose a i kanė bashkuar tė dyjat, nė kuptimin e njė „krishtėrimi tė plotė" siē e quajmė ne. Me dekada tė tėra, nė shumė kultura ėshtė kėrkuar tejkalimi i pėrēarjes sė brendshme tė njerėzve; edhe synimi i alkimistėve taoistė, llojet e ndryshme tė jogės, etj. japin dėshmi pėr kėtė 3).

3) Fjala indiane Yoga, fjalė pėr fjalė „vė nė zgjedhė" do tė thotė edhe kėrkim i njė rilidhjeje me origjinėn e tė gjitha sendeve, me amshimin. Kjo nuk do tė thotė, se njė rrugė tjetėr e tillė duhet tė shpie nė tė njėjtin cak sikurse rruga e krishterė.

„Njeriu Zot" ose njeriu i dėrguar nga Zoti Jezu Krishti, „Adami i ri" paraqet sinjalin, se qysh atėherė edhe njerėzit munden pėrsėri tė fitojnė tiparet e tyre fillestare tė derdhura; dhe se ka ardhur koha qė tė pėrmirėsohen shtrembėrimet qė nė ndėrkohė janė bėrė tė rrezikshme. Ai mundet nė vete tė bashkojė, si „rast fatlum" pėr Tokėn, lidhjen ndaj burimit fillestar tė kuptimit tė jetės, Zoti, dhe vetėdijen njerėzore me zhvillimin mė tė lartė. Fuqitė e degjenerimit ai mund t’i tejkalojė. Edhe nėse tregon dallime ndaj njerėzve tė tjerė, megjithatė ai ishte poashtu njeriu, i cili kėtė mund t’a zbatonte nė kėtė mėnyrė. Kėshtu njerėzit munden kėtė rrugė mė lehtė t’a kuptojnė, veēanėrisht nėse kėtė e bėjnė vetėdijshėm. Por edhe vet pėr tė tillėt qė nuk dijnė asgjė pėr Jezusin historik, jeta e tij duke pėrfshirė edhe ringjalljen nuk ėshtė pa ndikime, ngjajshėm sikur p.sh. nėse kafshėt nė njė ishull mėsojnė edhe diēka, kafshėt e llojit tė njėjtė nė ishuj mė tė largėt pėrnjėherė edhe mė shpejt mund t’a mėsojnė kėtė aftėsi, pasi qė kanė njė lloj fushe tė pėrbashkėt tė forcės, siē ka vėrejtur p. sh. R. Sheldrake.

Njė lidhje e brendshme e njeriut ndaj Krishtit dhe ndaj Zotit ėshtė e mundshme sė pari edhe pa ndėrmjetėsim kishtar; edhe nėse njė bashkėsi gjithnjė e pėrshtatshme e tė bashkėkrishterėve kryesisht ėshtė njė ndihmė. Teologjitė kontradiktore, tė cilat qenien e tėrėsishme tė Krishtit prapė e kishin ndarė nė njė pėrkujdesės priftnor dhe njė reformator social, nuk mjaftojnė mė pėr kėtė; edhe nėse disave mund t’ju japin pėrkrahje, posaēėrisht nėse njohin disa prej teologjive. Secili njeri i veēantė mund t’i pėrshtatet direkt Jezusit p.sh. „mbyllur nė vetvete", por nė fund edhe nė treg. Kjo mund tė ndodhė nė njėrėn anė me ndihmėn e kujtesės sė tipareve tė tij tė trashėguara (ungjijt). Por kush ėshtė i hapur pėr atė qė Krishti tė mundet tė perceptohet edhe pas vdekjes sė tij, (sikur edhe nė mėnyrė tjetėr, mes tjetash edhe pa kėtė dukshmėri tokėsore, edhe secili njeri sipas dėshmive tė shumta vdekjen e mbijeton si qenie e vetėdijshme), Krishti mund tė trajtohet edhe si veprues aktual. Tė ndierit bėhet i mundshėm „nė emrin e tij" gjegjėsisht me tė si 'vėlla tė madh' sė bashku tė luten tek Zoti baba, i cili tė gjithė i mbėshjellė. (krahaso Gjoni 15,16; Mateu 6, 7-15; Mateu 18,19-20). P.Sh.:

Zot, prejardhja ime, ndihma ime dhe shpresa ime!
Tė bashkuar me Jezu Krishtin * tė falėmnderit pėr gjithėēka qė vjen prej teje;
mė fal atė ēka mė ka larguar prej Teje **;
tė lutem mė lerė nė kėtė qetėsi qė pėrmes Frymės Tėnde tė bėhem krijues ***;
mė tėrhiq kah Rruga Yte.

*) Kush e shikon tė rrugės, mund t’a pėrfshijė edhe Marinė. Edhe tiparet mashkullore dhe femėrore tė njeriut ngriten pėrpjetė kėshtu.
**) Mė tej mundet ēdo tendosje qė ndihet negativisht, siē paraqitet konkretisht, 1. tė shikohet pėrbrenda (p.sh. trembja, mllefi, indiferenca dhe prepotenca; dyshimi i tepruar, ...ose njė problem; gjithėēka edhe nėse vetėm paraqitet nė mendime ose fjalė, krahaso p.sh. Mateu 5, 22). 2. nė vend qė tė vritni mendjen mė pas, pritni njė moment qetė, ashtu qė mundėsisht tė bėheni tė vetėdijshėm, se pėr ēka ėshtė fjala. Pastaj 3. kėtė balast qė ėshtė bėrė i kuptueshėm, madje fizikisht i ndjeshėm nė lutje i’a pėrcjellė Zotit (veē kėsaj ėshtė e mundshme, tėrė rruga e mėtejme jetėsore t’i dorėzohet Zotit gjegjėsisht Krishtit) 4. pritet qetė derisa kjo eventualisht bėhet e ndjeshme gjegjėsisht paraqitet njė gjurmė e lehtėsimit, ose krijohet edhe njė „pėrgjigje" nė vetėdije.
***) Nė heshtje ngjarjet e ditės mund tė „qetėsohen" dhe kėshtu qė ato bėhen mė tė afrueshme pėr pėrpunim gjegjėsisht pėr lutje. Atėherė aty ka prapė mė shumė ēiltėrsi pėr gjėra tė reja.

 

Domethėnia e etikės nė kėtė rrugė

Njė rrafsh nė kėtė rrugė ėshtė "dashuria ndaj Zotit", i cili qėndron mbi tė gjitha „dhe ndaj tė afėrmit si ndaj vetes" (Mateu 19, 19); do tė thotė edhe ndaj vetes; tė duash veten, mund tė jetė poashtu pjesė e pėrpjekjes qė tė njohėsh detyrėn e tij nė rrethinė. Dashuria mundet tė lidhė me Krishtin, sepse ėshtė tipari i tij kryesor, i lidhur me menēurinė. Edhe rruga e Veprės sė Mirė nė frymėn e Krishtit shpeshherė nė ndikimet e brendshme dhe tė jashtme e bėnė tek tė kuptueshme rrugėn e krishterė. Jezu i ka mbajtur rregullat themelore etike tė caktuara; sepse njeriu „korrė (normalisht), atė qė ka mbjellė" (Gal. 6, 7); por pėrgjegjėsinė e ka shtruar mė fort mbi individin, sesa t’a theksojė ligjin e jashtėm. Gjatė kėsaj mund tė pėrjetohet, se nė brendinė e vet tė njeriut ka diēka, edhe nėse mund tė ndjehet vetėm si ndėrgjegje, e cila qėndron nė harmoni me Krishtin, nga e cila ndodh njė lloj „rilindjeje" e brendshme (Gjoni 3). Do tė thotė me kalim tė kohės njeriu si i tėrė bie gjithnjė e mė tepėr nė harmoni me frymėn, siē e ka jetuar mė parė Krishti. Kjo pikėnisje nė brendi mundet tė pėrjetohet nė zemėr ose nė shpirt gjegjėsisht frymė, llojet e pėrjetimit janė individualisht tė ndryshme. Sidoqoftė se si individi/individja e pėrjeton Krishtin gjegjėsisht forcat qė lidhen me tė, ėshtė e logjikshme qė sa mė shumė tė jetė e mundshme tė thirret nė ndėrgjegje, ēka veēmė ėshtė e njohur individualisht, nė mėnyrė qė njė kontakt mė direkt tė mund tė ndėrtohet mbi tė, edhe nėse fillimisht nuk mund tė konstatohen kurrfarė ndikimesh tė dhunshme.

Me forcėn, e cila kėshtu zhvillohet si mėshirim nė brendinė e njeriut, mund tė lidhet pastaj forca shėruese universale qė afrohet prapė nga „jashtė" nga Krishti gjegjėsisht Zoti. Edhe kėtu lloji individual i tė pėrjetuarit mund tė jetė shumė i ndryshėm, ajo megjithatė nė kėtė rast do tė jetė e qartė dhe do tė ketė ndikime pėrkatėse edhe pėr mjedisin. Pėrderisa thellėsishmėri tė tilla deri tani ishin tė kufizuara nė pak veta, tė cilėt pastaj vlenin si „mistikė",„tė shenjtė" etj., dukuri tė tilla nė kohrat tona „apokaliptike" mund tė zgjerohen edhe tek njerėzit, gjė qė sipas mundėsisė nuk njihet gjithmonė menjėherė nė rėndėsinė e saj; prandaj duhet kėtu poashtu tė pėrmendet. Ky ndikim universal „nga jashtė" ose pranohet ose nėn rrethana pėrplaset dhimbshėm mbi barrikadimin e atyre, tė cilėt nė brendinė e tyre nuk kanė pėrhapur asgjė tė afėrtė, kėshtu qė nė kėtė rast mund tė ndihet si „gjyq".

Mė udhėheq, ashtu qė tė mos i dėmtoj tė tjerėt nė rrugėn e tyre tek Ti;
mė prijė, t’u ndihmoj tė tjerėve nė Frymėn Tėnde;
mė mbroj nė rrugėn time; *
Mė ndihmo pėr kah harmonia mė e madhe me dashurinė Tėnde.

*) Kėtu mund tė pėrfshihen edhe tė tjerė.

 

Njė zhvillim i afėrtė nė pėrgjithėsi, nė kulturat qė nga zanafilla

Sikurse nė shkallėt e zhvillimit nga fėmija deri tek njeriu i pjekur (shiko lart), shkallė tė ngjajshme tė zhvillimit janė kaluar edhe nė kulturat njerėzore. Kėto nė njėrėn anė sillnin aftėsi tė reja (njė tė dėshiruar, tė ndjerė dhe tė menduar mė e lirė), mirėpo nė anėn tjetėr zvoglonin mirėnjohjen e saj fillestare me tėrė „krijesėn" dhe pėrmes kėsaj grumbullonin probleme (krahaso p.sh. Jean Gebser, "Zanafilla dhe e tanishmja": vetėdije njėra pas tjetrės arkaike, magjike, mitike e arsyes; pėrveē kėsaj mund tė zhvillohet njė vetėdije mė fortė e integrueshme, e cila mund tė quhet p.sh. vetėdije e logjikės.) Edhe shembėlltyra tė ngritura kanė bashkėvepruar aty qė tė mund tė zhvillohen hapa zhvillimor, siē ishin tė dallueshėm qė nga bėrthama nė pėrgjithėsi, sė paku mundeshin tė shtrihen nė pėrmasa vendimtare kulturore. Kjo ndodhi pėrkundėr tė gjitha pengesave, por, siē u pėrmend, shpeshherė me humbje tė mėdha. Nė kohėn mė tė re veēmė ėshtė e dukshme se njerėzimi dhe popujt e tij etj. qėndrojnė para njė sfide tė fatit qė prapė tė realizojė „kėrcime tė kuanteve" apo hapa evolucioni mė tė vogla ose mė tė mėdha, nėse dėshirojnė qė tė mbijetojnė 4). Kėto janė tė caktuara qysh gati 2000 vjet. Kjo nuk duhet mė tė ndodhė mbi shpenzimet e aftėsive tė arritura sikurse tė arsyes. Nėse individė tė mjaftueshėm zhvillojnė njė vetėdije logjike gjithnjė mė tė tėrėsishme, nėse lidhen sėrish me zanafillėn e tyre hyjnore, gara me katastrofat apokaliptike mund tė fitohet ende me ndihmėn nga „lart". Kėtu bėnė pjesė edhe njė marrėdhėnie me lėvizjet e jashtme tė aktivistėve si lėvizja paqėsore etj., tė gjithė dashamirėt e kanė vendin e tyre "tė nevojshėm" nė "lojė" Shumė njerėz, nėpėr tė gjitha drejtimet e etabluara fetare, e kėrkojnė me gjasė atė vend; ata shkojnė pėrpara nė tė ardhmen dhe ndihmojnė qė tė pėrpunohet e kaluara, edhe nėse shumė mesatare ende mund tė sundojnė. Ėshtė ēėshtja e pulės dhe e vezės, se a ėshtė "shpėtimi" i jashtėm qėllimi apo pėrparimi ekzistencial i vetėdijes dhe i qenies sė njeriut. Shkallat e deritanishme tė vlerave duhet pashmangshėm tė transformohet, sepse njeriu mundet mjaft saktė tė parafytyrojė se kah duhet tė shpiej vazhdimi i programit tė deritanishėm tė vjetruar. Sikurse ēdogjė pjesė e sė tėrės ėshtė, ashtu edhe secila vepėr e mirė hyn nė tė tėrėn.

4) Shikimi pesimist nė librin e fundit tė Herbert Gruhl "Ngjitja nė qiell nė asgjė" nuk mund tė pohohet vetėm pėr atė arsye, sepse mund tė preket vetėm njė burim i harruar prej tij i zhvillimit gjegjėsisht fuqisė, e cila megjithėkėtė paraqet vetėm njė gjasė: Zotin.

Inspiro njerėzit, qė vendimet pėr jetė dhe vdekje ti lėnė nė duart e Tua *;
Ndihmoju atyre qė punojnė pėr krijesėn Tėnde;
Udhėhiqe Ti kėtė botė kah depėrtimi tek koha Yte e re e premtuar.**

*) Kėtu mund tė pėrfshihen edhe detaje ose mė pastaj tė pėrpunohen nė njė trajtim meditativ; p.sh. tė mbarojė lėkundja e dhunės dhe kundėrdhunės', 'dhunės t’i largohet baza pėrmes zgjidhjes sė problemeve', 'tė zhvillohet njė dialog paqėsor ndėrmjet dashamirėsve tė religjioneve', ... . 
**) Luka 11:2; 21:31. Zbulesa 11:16. Zoti mund ta ndajė dashurinė qė atij i jipet..

 

Do tė thotė vjen njė „kthesė" kah Zoti nė tė vogėl dhe nė tė madhe

Gjoni 16, 12-13: Kam pėr t’u thėnė edhe shumė; por ju tani nuk mund t’a duroni.
Por kur tė vjen fryma e tė vėrtetės, ajo do t’ju udhėheqė me tė gjithė tė vėrtetėn. Sepse ajo nuk do tė flas nga vetėvetja; por ēka do tė dėgjojė, atė do ta flas, dhe ēka do tė jetė e ardshme, do t’ua kumtojė.

  

Rrugėt e Krishtit

Bazat e vlerave etike

Jezu Krishti i jepte rėndėsi tė madhe asaj qė standardi pėr sjelljen etike, morale tė jetojė nė njeriun e veēantė, nė vend qė tė ndikoj vetėm nė bazė tė presionit tė njė norme ose zakoni ligjor tė jashtėm. Ky shpirtėzim poashtu nuk krijohet pėrmes njė „ngulitjeje" nga jashtė, por pėrmes njė jete nė tė cilėn mund tė shtjellohet „dashuria ndaj Zotit, e ndaj tė afėrmit sikurse ndaj vehtes". "Duani njėri-tjetrin" (Gjoni 13,34) ėshtė forca e cila mundėson qė tė veprohet nė harmoni me ndėrgjegjen e vėrtetė. Dashuria ndaj Zotit lejon qė tė nuhaten qėllimet e tija mė tė larta. Aty ku individėt, ēiftet, grupet etj. pėrfshijnė kėtė dashuri univerzale, dallimi do tė jetė i dukshėm. Sa mė shumė qė kjo tė jetojė nė tė gjitha, aq mė tė parėndėsishme bėhen rregullat e jashtme, tė detajuara. 

Megjithatė pėrmes kėsaj pėrmbajtjet, siē janė dhėnė pėr shembull nė „10 urdhėrimet" mė tė vjetra, nuk janė tė vjetruara si tė tilla, por janė vėrtetuar. Ato nuk janė tė nėnshtruara nė bazat, por nė detajet e transformimit kulturor. Kėtė e dėshmon qysh raporti i vet Moisiut, i cili fillimisht kishte tė ndėrmjetėsuar njė formė mė tė lartė tė etikės, por i cili popullsisė siē duket tė papjekur pėr kėtė ia solli pastaj njė version mė tė thjeshtė. Kėto baza etike nė krishterizėm, nė ēifutėri dhe nė islam janė tė nė kėtė pikėpamje tė njėjtat dhe praktikisht nė tė gjitha fetė e tjera gjindet diēka e afėrt, siē u tregua nė „Deklaratėn e Parlamentit tė Religjioneve Botėrore rreth zakonit botėror (shiko faqen e linkut tonė). Nė thelb tek etika bėhet fjalė qė tė tjerėt tė trajtohen nė mėnyrė aq njerėzore, siē dikush vet dėshiron qė tė trajtohet; tė tjerėn do me thėnė jo tė dėmtohen, por pėr mė tepėr tė ndihmohen. Kjo ėshtė e rėndėsishme pėr fatin, sepse „ēka mbjellni, atė do tė korrni" (Gal 6,7; 2 Kor 9,6). Sė fundi kjo ėshtė edhe kriteri kryesor pėr pjesėmarrje nė atė kohė tė re, pėr tė cilėn nė lutjen „Ati ynė" thuhet „Ardhtė Mbretėria jote!" (Mateu 6) dhe pėr tė cilėn nė predikimin nė mal thuhet „Lum ata qė janė tė butė sepse do ta trashėgojnė tokėn!"

Nė kuptimin e gjerė nga kjo dalin pikėpamje tė cilat pėr rrafshet e ndryshme tė ekzistencės njerėzore janė jetėsore. Etika e predikimit nė mal sot edhe nga disa rrethe tė krishtera gabimisht cilėsohet si „etikė bindjeje" qė nuk aplikohet drejtpėrdrejtė. Ajo vėrtet nuk jep automatikisht njė udhėzim pėr veprim p. sh. pėr tė gjitha vendimet e vėshtira politike. Por, nė fund edhe pėr kėtė do tė ishte njė zhalon. Ku njė e ashtuquajtur „etikė pėrgjegjėsie" e peshuar njerėzisht nė shoqėri shpien deri tek vendimet e kundėrta nga ato tė cilat „etika e bindjes" i pret nga indvidi nė jetėn e tij private, automatikisht nuk do tė guxohet tė pritet se Jezusi kėtė pokėshtu do ta vendoste.

Individi ėshtė pėrgjegjės pėr pjesėn e tij tė ndodhisė dhe kėtė pjesė nuk mund ta baraspeshojė edhe me gabimet e tė tjerėve. Njė lėnie e tillė e njėanshme e fajit nuk ėshtė gjithmonė korrekte, siē ėshtė e zakonshme tek ēėshtjet (proceset) gjyqėsore. Edhe grupet e kėshtu me radhė, pėrmes detyrimeve qė ushtrojnė, gjegjėsisht pėrmes „fushės sė mėsimit" pozitiv ose negativ tė clin e paraqesin, bartin bashkėpėrgjegjėsi. Me kėtė edhe ata do tė kishin nevojė pėr njė kodeks etik (siē e kanė p. sh. disa degė tė profesioneve). Tej etikės individuale sipas kėsaj kėrkohet edhe njė „etikė strukturale" e shoqėrisė gjegjėsisht e pjesėve tė saj. Ligjet me arbitraritetin e tyre kėtė nuk munden vetė ta zėvendėsojnė.

 

rdhėrimet e Moisiut (Moisiu 2 = Eksodi 20)

Etika nė Kuran

"Zakoni botėror" (shiko faqen e linkut tonė)

1.  Unė jam Zoti Hyji yt. ...Mos ki tjetėr Zot, pėrveē meje. (Mos bėj kurrfarė idhulli...)

2.  Mos e merr nėpėr gojė kot emrin e Zotit, Hyjit tėnd (sepse Zoti s’do ta lėrė pa ndėshkuar atė qė do ta marrė nėpėr gojė kot emrin e tij.)

E mos shoqėro me Zotin ndonjė zot tjetėr... (Sure 17,22*)

(Kuptimi pėr njė „zakon botėror" nuk kishte tė bėnte me nocionin e Zotit nė religjionet e ndryshme P. sh. pėr shkak tė budistėve tė gjithė e kishin tė pėrbashkėt qė tė pranojnė njė „Realitet tė Fundit", d.m.th. diēka pėrtej realitetit material.)

3.  Tė bie nė mend ta shenjtėrosh festėn / tė shtunėn ...

...Nė ditėn e thirrjes kthehuni kah ... aty ku pėrmendet Zoti ... (sure 62,9*)

 

4.  Nderoje babėn tėnd e nėnėn tėnde (qė ta kesh jetėn e gjatė pėrmbi tokė qė do ta japė Zoti, Hyji yt.)

Ndaj prindėrve duhet tė sillesh mirė..., thuaju fjalė tė mira me nderim ...; dhe jepi tė afėrmit, ēka i takon ... (Sure 17,23-26*).

 

5.  Mos vraj!

Mos e mbyt asnjėrin, qė Zoti e ka ndaluar tė vritet... (Suret 17,33 dhe 5,32*).

Obligimi pėr njė kulturė tė mosdhunės dhe tė nderimitit tė thellė pėr jetėn e tė gjithėve...

6.  Mos bėj kurorėthyerje!**

Dhe mos iu afroni zinasė (amoralitetit)! (Sure 17,32)

Obligimi pėr njė kulturė tė barazisė dhe partneritetit tė burrit dhe gruas, (kundėr sjelljes destruktive me seksualitetin ...)

7.  Mos vidh!

9.  Mos i lakmo shtėpisė sė tė afėrmit tėnd.

10. Mos i lakmo gruas sė tė afėrmit tėnd, shėrbėtorit, shėrbėtores, as kaut, as gomarit e asnjė gjėje qė i pėrket atij.

Kur njė burrė apo njė grua ka vjedhur, preja atyre duart ... por kur dikush ... pendohet dhe pėrmirėsohet, Zoti do t’ia falė ... (Sure 5,38-41*)

Obligimi pėr njė kulturė tė solidaritetit dhe njė rendi tė drejtė ekonomik...

8.  Mos bėj dėshmi tė rrenė kundėr tė afėrmit tėnd / mos gėnjeu

Jeni dėshmitarė ... pėr tė drejtėn, edhe nėse ėshtė kundėr vetvetes suaj ose kundėr prindėrve apo tė afėrmve... sure 4,135* (nė lidhje me mashtrimin shiko suren 2,188*)

Obligimi pėr njė kulturė tė tolerancės dhe njė jetė nė ēiltėrsi...

*) nė numrin egjiptian tė verseve qė pėrdoret mė sė shumti nė vendet islamike; nė numrit tjera tė verseve ėshtė e mundshme qė versi tė qėndrojė p.sh. njė vers mė vonė.

**) Kėsaj i janė lidhur veēanėrisht shumė detaje tė dallueshme nga religjionet e ndryshme. Kjo mund tė krijoj kuptimin se pikėrisht jo pėr tė gjithė duhet tė jenė tė sakta tė njėjtat hollėsira. Poashtu mė parė pėr qėllimet e sotme shpeshherė nuk ėshtė dalluar mjaftueshėm ndėrmjet principeve fetare dhe ligjeve botėrore tė detajuara; por kjo nuk do tė thotė qė do tė ishte e lakmueshme, nėse feja dhe ligji tregojnė kundėrthėnie gjithnjė e mė tė mėdha.

Mund tė jetė e ndihmueshme, nėse mospėrsosshmėrit e konstatuara dhe tiparet pozitive tė shėnohen si njė tabelė qė pėrparimi tė pėrcillet me vetėdije. Ekzistojnė disa mundėsi qė tė punohet nė kėtė pikė:
1. Puna direkte me tiparet vetjake problematike nė bazė tė ngjarjeve nė jetė. Synime tė mira etj. Kjo mbetet e rėndėsishme edhe tek Jezusi: "sė pari traun nė syrin e vet..." (Mt 7,1-5). Edhe tek
feja islame puna tek vetvetja vlen si „Xhihad i Madh", „Lufta e Madhe e Shenjtė", d.m.th. si diēka qė ėshtė mė vendimtare se sa ēdo rregullim i jashtėm.
2. Zhdėmtimi direkt dhe 3. falja direkte njėri-tjetrit, nėse kjo ėshtė e mundshme. Pėrndryshe problemet nė lutje i pėrcillen Zotit pėr zgjidhje tė mėtejme dhe nė brendi falen. Edhe kjo tek Jezusi mbetet e rėndėsishme, edhe ai flet pėr pėrpunimin „deri nė tė sprasmin qindar" (Lk 12,59; shiko me poshtė nėn: 5.)
4. Aty ku ndryshe nuk ėshtė e mundshme, ekziston edhe mundėsia e veprave tė mira pėrkatėse pėr tė tjerė nga ata tė cilėve u ėshtė shkatuar dėmi. Shumėēka edhe nė mėnyrė indirekte spastrohet nga Zoti, nėse dikush p.sh. merr pėrsipėr detyra tė dobishme pėr tė gjithė. (Kėtu ėshtė edhe njė kalim i rrjedhshėm nga pėrpunimi i pastėr i tė deritanishmes nė veprime tė lira, ndihmėse dhe mandej bėhet relative, se 'kush mbjell e kush korr', krahaso p. sh. Gjn. 4,37.) Kėtu vlen sipas Mt 7,20-21: "...nė frytet e tyre do t’i njihni. Jo secili qė mė thotė: O Zot, O Zot! do tė hyjė nė Mbretėrinė e qiellit, por ai qė kryen vullnetin e Atit tim qė ėshtė nė qiell".
5. "Lutju Zotit nė emrin tim", kėtu pėr faljen dhe mėshirėn e tij nė zhvillimin e mėtejmė tė jetės. Kjo ėshtė ndihma kryesore tė cilėn njė etikė thjesht humaniste nuk mund ta jep. Fati nuk ka nevojė pastaj mė tė rrjedhė mekanikisht, por njeriu pėrjeton veten si i udhėhequr nga Zoti, gjithēka do tė pėrpunohet dhe zhvillohet mė tej, siē ėshtė mė mirė nga urtėsia e tij mė e lartė pėr individin dhe rrethin e tij.

(...)

Rrugėt e Krishtit

Aspekte krishtere pėr ekonominė dhe pėr ēėshtjet sociale

Sė pari duhet tė udhėzohet nė atė, se njeriu edhe pas hulumtimeve mė tė reja ekonomike nuk ėshtė ajo qenie puro egoiste, tė cilėn e prejudikonte teoria e deritanishme liberale pėr ekonominė. Vetėm njė pakicė vepron thjesht vetėm pėr shkak tė interesave vetjake. Pėr shumicėn e njerėzve njė rol poashtu tė madh dhe shpesh vendimtar luajnė vlera tė tjera si bashkėpunimi reciprok vullnetar. Ky „altriuzėm reciprok" sikurse edhe egoizmi megjithatė shpie automatikisht aq pak deri tek mė e mira e shoqėrisė sė tėrėsishme, por mund tė ndikojė nė kuptimin e krijimit tė klikave. Aty ndihmojnė mė tej vetėm vendime tė mirėfillta, konsekuente etike.

Kėtu mund tė vėhen aspekte psikologjike dhe fetaro-etike. Njeriu ėshtė krijuar nė tė njėjtėn masė si qenie individuale dhe si qenie sociale. Si njė vetėdije e shėndoshė, jo e stėrngritur, ashtu edhe njė qėndrim solidar ndaj njerėzve pėrrreth mund tė ushtrohen nė rast tė ēiltėrsisė pėrkatėse. Aty ku duket se ekziston vetėm ana egoiste, ana altruiste ose nuk ėshtė fort e zhvilluar ose pėrmes „shkollimit" tė fortė pėrmes shoqėrisė perėndimore ėshtė tkurrur. Shoqėritė socialiste theksonin njėanshėm solidaritetin dhe nė anėn e kundėrt anėn liridashėse individualiste tė njeriut e linin shpeshherė tė tkurret, andaj edhe nuk i pėrgjigjeshin asaj pėr ēka ėshtė krijuar njeriu. Aty ku njerėzit nuk gjejnė raporte tė barazuara, kėtė ata e tregojnė herėt apo vonė pėrmes kritikės e kėshtu me rradhė. Pastaj ose mėsohet diēka mė tepėr me kohė, ose herėt apo vonė mirret tatėpjeta. Kjo vlen edhe pėr formėn ekonomike qė mbisundon sot dhe e cila karakterizohet nga ndėrmarrje tė mėdha qė veprojnė globalisht. Jezusi kėshillon qė sė pari tė sqarohen problemet gjegjėse shtėpiake (Mateu 7).

Vėrtet vlerat e prediktit nė mal (Mateu 5-7) ** etj. nuk mund tė pėrkthehen drejtėpėrdrejt nė udhėzimet e veprimeve shoqėrore. Megjithatė skizofrenia nuk do tė ishte nė kuptimin e Jezusit, p.sh. nė jetėn private tė veprohet sipas udhėzimeve tė dashurisė ndaj tė tjerėve, ndėrsa nė funksionet e punės apo tė shoqėrisė tė aplikohen parime krejt tė kundėrta. Njė etikė serioze *** duhet tė dėshmohet nė tė gjitha rrafshet dhe fundi i fundit duhet tė vlejė pėr botėn nė tėrėsi. P.sh. vlera e zemėrmirėsisė dhe qė Jezusi edhe nė praktikė u ėshtė drejtuar pikėrisht tė varfėrve ka rėndėsi shoqėrore padyshim edhe pėrtej shėrbimeve tė njohura kishtare sociale, edhe pėr sjelljen njerėzore brenda ndėrmarrjes. Edhe Mateu 22,14 / Marku 12:17 ka rėndėsi tejet praktike, ashtu qė aty krahas zemėrmirėsisė vėrtetohet edhe „e dhjeta" e trashėguar nga Jezusi, d.m.th. krahas tatimit romak ekzistonte edhe njė ndihmė 10%-she pėr qėllime fetare gjegjėsisht bėmirėse. Megjithatė, duke u bazuar nė Jezusin, gatishmėria pėr tė ndihmuar ėshtė e bazuar nė vendimet vullnetare; por nga ajo nuk ėshtė e mundur nė mėnyrė direkte pėr tė pėrftuar koncepte tė ri-klasifikimit tė detyruar. Por kėshillat morale numėr 9 dhe 10 janė akoma tė vlefshme "Ju nuk do duhej tė lakmoni....ēfarė ka nė pronėsi fqinji juaj." Pėrkundėr tė gjitha pėrpjekjeve tona pėr tė arritur njė pėrmirėsim tė situatės sociale pėr shumė njerėz, fatet tona tė ndryshme mbetėn nė duart e perėndisė.
Barazia nė Mateu 25,14-30 / Luka 19 merr rrethana tė njohura materiale. Lidhshmėria (tek Luka p.sh. qėndrimi etik i njė doganieri, tek Mateu p.sh. barazia paraprirėse rreth forcave besuese tė virgjėreshave) tregon megjithatė, se me kėtė duhet tė sqarohet diēka mė pėrfshirėse se sa shumimi i mallrave materiale gjegjėsisht financave. Kjo shprehet edhe mė qartė p.sh. tek Luk. 12,33, ku vlerat shpirtėrore vendosen mbi ato tokėsore. Megjithatė sjellja e pėrgjegjshme me mallra tė besuara lidhet edhe me ēėshtje materiale. Edhe aty ku pėr shembull kėshillohet qė tė ndihmohen tė varfėrit dhe tė dėmtuarit, i jipet njė vlerė kėsaj pėrkrahjeje materiale ose financiare nė vend qė ēėshtja materiale tė pėrgjithėsi tė trajtohet si i pavlerėshme. E rėndėsishme ėshtė pėr shembull, se a janė tė hollat qėllim nė vetvete apo ato pėrdoren pėr diēka mė tė arsyeshme - Mateu 6,24: pamundėsia qė t’i shėrbesh njėkohėsisht Zotit dhe parasė.
P.sh. tė gėnjesh dhe tė mashtrosh, tė bėjshė mobing, dhe tė krijosh projekte, padjallėzia e tė cilėve pėr bashkėqytetarėt (jokriminel) dhe pėr krijesat e tjera nuk ėshtė e dėshmuar mjaftueshėm, nuk ėshtė nė kuptimin e njė bashkėjetese tė vetėdijshme siē e ka demonstruar Jezusi nė ēdo hap tė tij. Jezusi poashtu nuk na ka mėsuar, qė tė radhė tė parė gjithnjė tė vendosim tė ashtuquajtura „detyrime materiale". Kėtu bėhet fjalė edhe pėr sinēeritet dhe barazi.

Nga feja islame na ėshtė e njohur, se interesi (kamata) ėshtė i ndaluar. Por edhe ēifutėt dhe tė krishterėt mund tė gjejnė kėshillime tė tilla nė Bibėl.

Ezekieli 18:8 dhe 9: Ai qė nuk jep hua me interes dhe nuk jep me fajde, qė heq dorė nga paudhėsia, qė mes njerėzve gjykon me paanėsi dhe urdhėrave tė mia u pėrmbahet duke vepruar me besnikėri, ai ėshtė i drejtė dhe do ta ketė jetėn, foli ZOTI ZOTI.

Shiko edhe Esdra 7:24 (Ndalimi pėr interes, doganė dhe taksa ndaj profesioneve tė caktuara); nė anėn tjetėr Fjalėt e urta 28:8 mund tė trajtohet ashtu, qė bėhet fjalė edhe pėr atė se si nė fund mund tė pėrdoren edhe tė hollat e fituara nga interesi.

Shiko edhe Mateu 23:23 dhe Mateu 17:24.

Bibla e sugjeron shmangien e rėnies nė borxhe tė panevojshme(Citatet 22:7), dhe rekomandim tė parashikuar (Citatet 21:5), si dhe rritje tė menēurisė dhe diturisė gjatė gjithė kohės (p.sh.Citatet 4:5-8). Nga njerėzit kėrkohet ruajtja e mallrave apo tė hollave, dhe ēdo vit do duhet ruajtur "tė dhjetėn" a asaj qė mbjellė pėr tė qenė nė gjendje pėr tė udhėtuar nė festat religjioze, dhe pėr tė dhėnė donacione (Deuteronomi 14:22-27). Shėn Pali e bėri njė kėrkesė pėr krishterėt, qė ata tė ruajnė ēdo javė nga ndonjė gjė,dhe pastaj nė rast nevoje pėr ti ju dhėnė krishterėve tė tjerė nėse kanė probleme (1. Kor. 16:1,2), dhe sugjeron njė qėndrim tė moderuar nė lidhje me mallrat jofetare (1. Tim. 6:8). Jezusi shpreson se njeriu duhet tė llogarisė mirė nėse ka tė holla tė mjaftueshme, p.sh. para se tė fillohet me njė projekt tė ndėrtimit (Luka. 14:28). Sot ekonomia e qėndrueshme do tė ketė shumė kėrkesa, pėr terapi dhe pėr parandalim: mbingarkesa me borxhe private, komerciale dhe publike ėshtė shkaku kryesor i jo-stabilitetit nė mbarė botėn financiare. Uebsajdi i internetit Rrugėt e Jezu Krishtit nuk ka ndonjė qėllim politik; por ne jemi kėtu vetėm pėr tė dhėnė pikėpamje tė pėrgjithshme.

*) Sipas Ernst Fehr, drejtor i Institutit pėr Hulumtime Empirike Ekonomike pranė Universitetit tė Zyrihut, nė intervistėn pėr revistėn "Spektrum der Wissenschaft" mars 2002, "Altruizmi reciprok...".
**) Nė kuptimin mė tepėr shpirtėror kėto vlera sqarohet edhe nė Kapitullin rreth predikimit malor nė tekstet kryesore nė gjuhėt e tjera.
***) Shiko edhe faqen tonė tė posaēme "Bazat e etikės"

 

Kthehu nė faqen fillestare http://www.ways-of-christ.com/sq

Rrugėt e Jezu Krishtit, kontributet e tij pėr vetėdijen e njeriut dhe pėr ndryshimet e njerėzisė dhe tokės: njė faqe informative e pavarur, me pikėpamje tė reja nga shumė fusha tė hulumtimeve dhe sfera tė pėrvojės; me udhėzime praktike pėr zhvillimin personal.

 

http://www.ways-of-christ.com/sq

Udhėzim: e drejta e kopjimit

Kėtė faqe tė internetit guxoni t’a shtypni dhe kopjet me pėrmbajtje tė pandryshuar t’i shpėrndani.

Prodhuar 1991 - 2014; E publikuar nė internet pėr herė tė parė mė 30.01.2001; ky ėshtė njė insert i ri nė gjuhėn shqipe nga tekste e plota. Ky verzion i plotė ekziston nė shumė gjuhė.

Autori: Projekti Rrugėt e Krishtit (Christuswege/ Ways of Christ™).

Faqja e internetit „Rrugėt e Krishtit" ėshtė njė projekt hulumtimi dhe informimi. Ai ėshtė i pavarur nga kishat, fetė dhe komunitetet e tjera fetare (mirėpo edhe nuk drejtohet kundėr asnjėrės prej tyre). Kjo faqe e rrjetit nxit marrėdhėniet paqėsore dhe kuptimin mė tė thellė ndėrmjet religjioneve. „Rrugėt e Krishtit" nuk synon ndonjė fitim ekonomik apo ndikim politik. Rrugėt e Krishtit nuk misionon dhe nuk kėrkon anėtarė.

E-Mail pėr Rrugėt e Krishtit: ways-of-christ.com . Ju lutemi tė na shkruani mundėsisht nė anglisht, gjermanisht ose frengjisht.

...